En agosto do 2007 comezou a crise financeira cuxas consecuencias aínda hoxe padecemos. Os políticos falan de reformar o sistema financeiro pero non queren tocar os seus fundamentos explotadores. Pero se poden atopar outros modelos de finanzas no mundo, como a banca islámica.
As finanzas dominan a economía e parece que o modelo occidental é o único posible. A crise económica e financeira actual avivou o interese por coñecer outras formas de desenvolver o sistema financeiro, outros modelos máis seguros e éticos. Entre esas experiencias destaca a banca islámica, á que prestou atención ata o Vaticano, que en novembro do 2008 organizou un encontro católico-musulmán e en cuxo comunicado final pedíase aos «crentes» que desenvolvesen un «sistema financeiro ético».
A banca islámica segue os preceptos do Corán, que se poden resumir fundamentalmente en dous. O primeiro é a prohibición de investir en actividades «impuras», talles como a produción de armas, a pornografía, o tabaco, o alcol, o xogo e a industria porcina. En Indonesia, por exemplo, a banca islámica non inviste en hoteis porque non pode garantir o que ocorra no seu interior. Con todo, hai moitas actividades nas que si poden investir. No índice da Bolsa de Nova York, o Dow Jones, inflúen 5.200 empresas. Ao redor de 1.400 destas empresas considéranse aceptables para un investidor islámico e con elas crearon o seu propio índice, o Dow Jones Islamic Markets (DJIB).
A segunda e máis importante regra á hora de organizar a actividade financeira é a prohibición da usura (riba). Outras relixións tamén o fan. No Antigo Testamento pódense atopar varias pasaxes nos que se censura a usura, pero con todo foron interpretados de distinto xeito polas diferentes relixións. O Exodo di: «Se prestas diñeiro a un membro do meu pobo, ao pobre que vive ao teu lado, non che comportases con el como un usurero, non lle esixirás interese» (22:25). Para os xudeus está prohibición refírese aos propios xudeus para cos seus irmáns, o que non lles impide que poidan cobrar intereses a persoas doutras relixións ou pobos; por iso é polo que a usura sexa desde a antigüidade unha actividade á que se dedicaron e da que lles vén a fama que teñen na actualidade. A interpretación dos calvinistas e outros grupos protestantes é similar; a usura está prohibida dependendo de quen sexa o próximo. Para a Igrexa católica, usura significa o cobro de intereses abusivos, non o cobro de intereses en xeral.
O Corán di
que «Alá autorizou o comercio e prohibido a usura» (2:275). E tamén: «¡E renunciade aos proveitos pendentes da usura, se é que sodes crentes!» (2:278). Os musulmáns interpretan de xeito tallante a prohibición, como a imposibilidade de cobrar calquera tipo de intereses ou de obter calquera tipo de beneficio. É máis, o Corán especifica: «Se contraedes unha débeda por un prazo determinado, póñédeo por escrito» (2:282). A interpretación que fan deste precepto é que calquera transacción debe estar libre de incerteza, ambigüidade ou especulación. Non soamente rexeitan os intereses, senón tamén calquera cambio nas condicións que poida producir ganancia a algún dos partícipes en detrimento de os demais.
Nesta base, as operacións da banca islámica son diferentes a aquelas ás que estamos afeitos. Nas operacións de pasivo, por exemplo os depósitos de diñeiro, o banco non paga ningún tipo de interese. Xeralmente adoitan dar a cambio algún tipo de agasallo (hibah) aos clientes. En canto ás operacións de activo, ou sexa, aos investimentos que realiza o banco, hai unha rica casuística. Velaquí algúns exemplos que poden servir para facerse unha idea do funcionamento:
No caso dos créditos ao consumo, isto é, se alguén quere comprar un ben (un televisor ou un coche por exemplo), o banco cómprao e dállo ao cliente por un prezo algo máis alto, que este paga nun período de tempo previamente acordado (murabaha). O banco gaña certo diñeiro, o sobreprezo que cobra ao cliente polo ben en cuestión, de acordo cun contrato no que se especifica o monto a pagar e os prazos, tratando así de eliminar calquera incerteza que poida beneficiar a calquera deles. Esta cantidade extra que se paga non esta suxeita ás condicións cambiantes do mercado e, polo tanto, é lícita.
En canto aos créditos hipotecarios, para a compra dunha vivenda por exemplo, o banco e o comprador crean unha sociedade conxunta na que o banco compra a casa e arréndaa ao cliente, que a vai pagando a prazos -un aluguer- segundo un prezo estipulado ao principio (musharaka). Con cada pago, a proporción do cliente aumenta e a do banco vai diminuíndo, ata que ao terminar os prazos o cliente queda coa casa. Se por algunha razón o comprador da vivenda non pode seguir pagándoa, a casa véndese ou se poxa, e se se obtén algún beneficio repártese entre o banco e o comprador na proporción existente nese momento.
Da mesma xeito, se do que se trata é de crear unha nova empresa, créase unha sociedade na que o banco pon o diñeiro e o outro ou outros socios o traballo e a xestión (mudaraba). Deste xeito, o banco participa dos beneficios ou perdas da empresa. Os socios poden comprar ao banco o seu parte de acordo co prezo e as condicións que se estableceron ao principio do proceso. Os bancos islámicos implícanse directamente nas empresas que financian. Ademais, os socios participantes non teñen necesariamente que ter bens que avalen o seu proxecto. Unha boa idea pode ser suficiente para que o banco involúcrese no proxecto.
Algunhas leccións
Este sistema bancario non crea diñeiro co crédito, como no noso sistema bancario. En teoría é un sistema de reserva total, é dicir, os investimentos realízanse co capital que o banco posúe, e polo tanto é máis seguro e estable. Na práctica, os subornos e a corrupción levaron a algún banco á quebra. Para evitar abusos creouse un órgano para a supervisión da banca islámica: Auditing & Accounting Organization of Islamic Financial Institutions (AAOIFI) que certifica que os bancos cumpren as normas establecidas.
A banca islámica resolveu de xeito orixinal a prohibición da usura (riba) participando co cliente dos riscos ou beneficios das operacións financeiras, algo impensable nos bancos occidentais, onde todo o risco é asumido polo cliente, e ademais, se este é incapaz de pagar as débedas, o banco queda cos seus bens. Unhas condicións draconianas, pero socialmente asumidas.
Este modo de expor as finanzas ten outros aspectos económicos importantes. A banca islámica mira máis cal é o tipo de investimento que se lle expón que quen o propón, xa que a final de contas emprende unha empresa colectiva e non vai pedir a ese cliente ningún tipo de garantía. Ademais, está máis involucrada na actividade produtiva ao estar prohibidas as operacións financeiras, digamos, «puras». Os bancos gañan diñeiro pero tamén crean riqueza social. A banca islámica é máis equitativa e responsable, posto que se involucra na xestión e no éxito dos negocios que promove.
A banc
a islámica non só se expande nos países musulmáns. Cada vez máis bancos occidentais contan con seccións e ofertas que cumpren cos requisitos islámicos. Un dos primeiros foi Citigroup, que creou en 1996 unha sucursal musulmá: Citi Islamic Investment Bank, en Bahrein. A continuación o BNP francés, USB AG suízo e os ingleses Barclays e HSBC organizaron os seus propios fondos de investimento acordes cos preceptos do Islam.
Ao final, a pregunta que rolda na nosa cabeza é: Non haberá xeito de pór coto á cobiza humana sen intervención divina?
Opinións enfrontadas sobre a banca islámicaAs escolas islámicas fixeron un esforzo de interpretación (ijtihad) para harmonizar a sharia cos costumes locais (urf), a necesidade (daruda) e o ben común (malaha). A extensión do Islam e os diferentes costumes locais dificultaron este traballo, pero, doutra banda, as renda do petroleo e o ascenso dos «tigres asiáticos» obrigoulles a chegar a unha interpretación pragmática.
A pesar diso, entre os propios musulmáns hai quen pensa que a banca islámica como tal é un engano, e que Islam e banca son conceptos incompatibles. Esta polémica reflíctese na situación da banca nos diferentes países: mentres en Omán ou Kuwait este tipo de bancos están prohibidos ou case, en Marrocos empezan a desenvolverse agora, e noutros países como Indonesia ou Malaisia teñen un peso importante.
En Bangladesh o Grameen Bank, o banco dos microcréditos, cobra intereses, aínda que foi creado por musulmáns. O seu fundador e premio Nobel da Paz, Mahammad Yunus, considera que é islámico porque non esixe garantías e os intereses son pequenos.
Isidro ESNAOLA
Mensagens
